Rzymskokatolicki cmentarz
przy ulicy Lipowej w Lublinie

Stare cmentarze niejednokrotnie nazywane są galeriami sztuki na wolnym powietrzu. Tak można też powiedzieć o cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie.

Do końca XVIII wieku zmarłych grzebano na małych cmentarzach przykościelnych, zgodnie z normami ustalonymi jeszcze w XI wieku. O poszerzeniu ich nie mogło być mowy ze względu na zwartą zabudowę średniowiecznych miast.

Z konieczności zmarłych grzebano w kilku warstwach, a ostatnia znajdowała się często kilkanaście centymetrów pod powierzchnią ziemi. Pod koniec XVII i na początku XVIII wieku zaczęto mówić o szkodliwości śródmiejskich cmentarzy, mogących być źródłem epidemii.

Jako pierwszy w Europie, król francuski w 1776 r. wydał edykt zabraniający grzebania zmarłych przy kościołach, nakazując lokalizację cmentarzy poza miastem.

W Polsce z inicjatywą przeniesienia cmentarzy poza miasto pierwsi wystąpili misjonarze warszawscy. W 1781 r. uroczyście poświęcono nowy cmentarz poza miastem zwany „Świętokrzyskim”/nie istnieje/. W 1790 r. powstaje cmentarz Powązkowski, a w 1830 r. Ujazdowski.

Lublin, jak większość miast w Polsce pod koniec XVIII wieku, miał również duże kłopoty z przeniesieniem cmentarzy poza miasto. 18 lutego 1792 r. Komisja Policji wydała uniwersał – o przeniesieniu w terminie do 1 maja 1792 r. wszystkich cmentarzy za miasto. Jednak dopiero 14 lutego 1794 r. kupiono od Zgromadzenia Panien Brygidek trzy morgi gruntu, przeznaczając go na nowy cmentarz. Następnie biskup chełmski i lubelski Wojciech Skarszewski wydał pozwolenie na założenie cmentarza na tych gruntach, położonych na tak zwanych Rurach.

Chowanie zmarłych z dala od kościoła parafialnego i wbrew wielowiekowej tradycji napotkało na opór mieszkańców Lublina. Pierwsi odważyli się pochować tutaj swoich bliskich wolnomyśliciele. Świadczą o tym znajdujące się pośrodku najstarszej części cmentarza nagrobki masońskie z 1811 r. Leżąca obok płyta nagrobna z datą 1800 r. najprawdopodobniej została przeniesiona tu z któregoś z likwidowanych cmentarzy przykościelnych.

Pierwszy trzymorgowy cmentarz, zwany Starym, ogrodzony był drewnianym parkanem z murowanymi słupkami, a ze wszystkich stron obsadzony lipami.

Dlatego też nazwany został Pod Lipkami lub po prostu Lipki.

Ilość pochówków stale wzrastała, tak że w 1853 r. cmentarz powiększono o dalsze 1,5 morgi nazywając go cmentarzem Nowym.

Z chwilą powstania cmentarzy pozamiejskich zarząd nad nimi objęły osoby cywilne i kościelne tworząc tzw. Dozory Kościelne. Z inicjatywy Dozoru cmentarz podzielono na kwatery i wyznaczono alejki.

Ale dopiero gdy prezesem Dozoru został Henryk Woliński (w latach 1868-86 prezydent miasta Lublina), cmentarz ostatecznie uporządkowano; podzielono na sektory i kwatery oraz wyznaczono alejki. Ustalony wówczas układ zachował się do chwili obecnej.

Z inicjatywy Henryka Wolińskiego w 1870 r. cmentarz został powiększony o dalsze 4 morgi ziemi. Ludność miasta stale wzrastała. W związku z czym, Dozór Kościelny kupił w 1899 r. grunty o powierzchni 9 morgów. W latach 20 – tych ubiegłego wieku cmentarz powiększono o dalsze 2,9 hektara.

W odróżnieniu od cmentarzy przykościelnych, na których z braku miejsca i z powodu wielokrotnego przekopywania terenu groby były bezimienne, na nowym cmentarzu rzymskokatolickim zaczęto przywiązywać dużą wagę do oznakowania grobu. Robiono to przez postawienie skromnego krzyża bądź nagrobka, będącego niejednokrotnie dziełem sztuki wysokiej klasy.

Oprac. Stanisław Santarek – Przewodniczący Komisji Odnowy Zabytków Cmentarnych